ଶ୍ରୀମନ ନାରାୟଣ ମୁରାସୁର ନାମକ ଏକ ଦୈତ୍ୟ ବଧ କରିଥିବାରୁ ତାଙ୍କର ଗୋଟିଏ ନାମ ମୁରାରୀl ମାର୍ଗଶୀର କୃଷ୍ଣ ଏକାଦଶୀରେ ପଡୁଥିବା ଉତ୍ପନ୍ନା ଏକାଦଶୀ ସହ ଭଗବାନଙ୍କର ଏହି ମୁରାରି ନାମ ଧାରଣ କରିବାର ଗୋଟିଏ ପୌରାଣିକ ଆଖ୍ୟାନ ଜଡ଼ିତ ଅଛି l ଭଗବାନଙ୍କ ମୁରାରୀ ନାମ ସୂଚିତ କରି ଭକ୍ତକବି ବଳରାମ ଦାସ କମଳ ଲୋଚନ ଚଉତିଶାରେ ଲେଖିଛନ୍ତି :-
ଗରୁଡ଼ ଆସନେ ମୁରାରୀ l
ଗୋପରେ ରଖିଲେ ବାଛୁରୀ ll
ଏକଦା ଧର୍ମରାଜ ଯୁଧୁଷ୍ଠିର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ପଚାରିଲେ ଅଗ୍ରହାୟଣ ମାସ କୃଷ୍ଣଏକାଦଶୀ କାହିଁକି ଉତ୍ପନ୍ନା ନାମରେ କଥିତ ହେଲା ଏବଂ କେଉଁଥି ପାଇଁ ସେ ପବିତ୍ର ଓ ଦେବଗଣଙ୍କର ପ୍ରିୟ ଅଟେ l ଭଗବାନ ଏହାର ଉତ୍ତରରେ ସମସ୍ତ ବୃତ୍ତାନ୍ତ ଧର୍ମରାଜଙ୍କୁ ଶୁଣାଇ ଥିଲେ l
ସତ୍ୟଯୁଗରେ ‘ମୁର’ ନାମକ ଏକ ଦାନବ ଥିଲା l ଦୁଷ୍ଟ ଏବଂ ମହା ପରାକ୍ରମୀ ଏହି ଦାନଵ ଯୁଦ୍ଧରେ ଦେବଗଣଙ୍କୁ ଏବଂ ଦେବ ରାଜ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ପରାଜିତ କରି ସ୍ୱର୍ଗରୁ ବିତାଡ଼ିତ କରିଥିଲା l ଦେଵତାମାନେ ଆସି ମର୍ତ୍ତ୍ୟରେ ବିଚରଣ କରୁଥିଲେ l ଆତଙ୍କିତ ଦେବଗଣ ନିଜ ରକ୍ଷା ପାଇଁ ଭଗବାନ ଶଙ୍କରଙ୍କ ଶରଣାଗତ ହେଲେ l ତାଙ୍କ ଆକୁଳ ପ୍ରାର୍ଥନାରେ ମହାଦେବ କହିଲେ,ହେ ଦେବରାଜ ଏବଂ ସମସ୍ତ ଦେଵଗଣ ! ଯେଉଁ ଠାରେ ଶରଣ ସୋଦର ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ, ଗରୁଡ଼ ଧ୍ବଜ ନାରାୟଣ ବିରାଜ ମାନ କରିଛନ୍ତି ତୁମ୍ଭେମାନେ ସେହିଠାକୁ ଯାଇ ତାଙ୍କୁହିଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କର l ସେ ନିଶ୍ଚୟ ତୁମ୍ଭମାନଙ୍କର ରକ୍ଷାର ଉପାୟ କରିବେ l
ମହାଦେବଙ୍କ ଉପଦେଶ ଅନୁଯାୟୀ ଦେବ ରାଜ ଇନ୍ଦ୍ର ଦେବଗଣଙ୍କ ସହିତ କ୍ଷୀର ସାଗର ତୀରକୁ ଗମନ କଲେ l କ୍ଷୀରାର୍ଣ୍ଣଵ ମଧ୍ୟରେ ସୁପ୍ତ ଅନନ୍ତ ଶାୟୀ ଶ୍ରୀବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମକରି କୃତାଞ୍ଜଳି ପୁଟରେ ତାଙ୍କର ସ୍ତବ କରି ଆପଣାର ଦୈନ୍ୟ ଓ ଦୁଃଖର ନିରାକରଣ ନିମନ୍ତେ ଦେଵଗଣ ନିବେଦନ କଲେl ନାରାୟଣ କହିଲେ, ହେ ଇନ୍ଦ୍ର ! ମୋତେ ସେହି ମୁର ଅସୁରର ବଳ ବୀର୍ଯ୍ୟ ବିଷୟରେ ଅବଗତ କରାଅ l
ତହୁଁ ଇନ୍ଦ୍ର କହିଲେ,ହେ ଦେବେଶ ! ପୂର୍ବକାଳରେ ବ୍ରହ୍ମ ବଂଶରେ ତାଳଜଂଘା ନାମରେ ଏକ ଅତୀବ ପରାକ୍ରମଶାଳୀ ଅସୁର ଥିଲା l ସେହି ଅସୁର ପୁତ୍ର ହେଉଛି ମୁର l ସେ ଅତି ବଳଶାଳୀ,ଭୟଙ୍କର ଓ ଅତି ଭିତ୍ତିପ୍ରଦ l ସେ ଚନ୍ଦ୍ରାବତୀ ନଗରରେ ବାସ କରୁଛି l ସ୍ୱର୍ଗଲୋକରୁ ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ବିତାଡ଼ିତ କରି ଦେବଲୋକକୁ ସେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ଅଧିକାର କରିଛି l ମୁର ଅସୁରର ଅତ୍ୟାଚାରରେ ଭୀତତ୍ରସ୍ତ ଆମ୍ଭେମାନେ ମର୍ତ୍ତ୍ୟରେ ବିଚରଣ କରୁଛୁ l ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ କଥା ଶୁଣି ଶ୍ରୀନାରାୟଣ କୋପାବିଷ୍ଟ ହୋଇ ଦୁଷ୍ଟ ଦୈତ୍ୟ,ମୁରକୁ ବଧ କରିବାକୁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଲେ l ସେ ତୁରନ୍ତ ଦେବଗଣଙ୍କ ସହିତ ଚନ୍ଦ୍ରାବତି ପୁରକୁ ଯାତ୍ରାକରି ମୁରଦୈତ୍ୟ ସହିତ ଯୁଦ୍ଧ କଲେ l
ମାତ୍ର ଏ ଯୁଦ୍ଧରେ ଦେବ ଗଣ ପରାସ୍ତ ହୋଇ ପଳାୟନ କଲେ l ଯୁଦ୍ଧ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନାରାୟଣ ଏକାକୀ ରହି ଦିବ୍ୟ ବାଣ ଦ୍ଵାରା ଅସୁରସେନା ମାନଙ୍କୁ ସଂହାର କରି ଚାଲିଲେ l ଅସୁର ସେନା ଭୟଭୀତ ହୋଇ ଇତସ୍ତତଃ ପଳାୟନ କଲେ l ମୁରାସୁର ଏକାକୀ ପ୍ରବଳ ସଂଗ୍ରାମ କରି ଅସ୍ତ୍ର ଯୁଦ୍ଧରେ ନାରାୟଣଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କଲା l ତା’ପରେ ନାରାୟଣ ଦୈତ୍ୟ ସହ ବାହୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ପ୍ରବୃତ୍ତ ହେଲେ l ଶହସ୍ର ବର୍ଷ ଯୁଦ୍ଧ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ନାରାୟଣ ଦୈତ୍ୟକୁ ପରାସ୍ତ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଅସମର୍ଥ ରହିଲେ l ବିମର୍ଷ ଓ ଚିନ୍ତାଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇ ପ୍ରଭୁ ବଦ୍ରିକା ଆଶ୍ରମକୁ ପଳାୟନ କଲେ l ସେଠାରେ ଏକ ଦ୍ଵାର ବିଶିଷ୍ଟ ଓ ଦ୍ଵାଦଶ ଯୋଜନ ବିସ୍ତୃତ ସିଂହାବତୀ ନାମରେ ଏକ ଗୁମ୍ଫା ରହିଛି l ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ଯାଇ ସେହି ଗୁମ୍ଫା ମଧ୍ୟରେ ଶୟନ କଲେ l ଦୈତ୍ୟ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କର ପଶ୍ଚାଦ୍ଧାବନ କରି ଗୁମ୍ଫା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କଲା l ସେ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ନିଦ୍ରା ଯାଇଛନ୍ତି ବୋଲି ଭାବି ଅଟ୍ଟହାସ୍ୟ କଲା ଓ ଉଚ୍ଚ ସ୍ୱରରେ କହିଲା,“ମୋଠାରୁ ଶତ୍ରୁ ପରାସ୍ତ ହୋଇ ଏଠାରେ ଶୋଇ ରହିଛି l ମୁଁ ଅବଶ୍ୟ ଏହାକୁ ବଧ କରିବି l”
ଅସୁରର ଏ ପ୍ରକାର ଆସ୍ଫାଳନରେ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଶ୍ରୀ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଶରୀରରୁ ଏକ କନ୍ୟା ଜାତ ହେଲା l ଏହି କନ୍ୟାଟିର ନାମ ହେଲା ଉତ୍ପନ୍ନା ଏକାଦଶୀ l ସେ କନ୍ୟା ଅପୂର୍ବ ରୂପବତୀ, ତେଜସ୍ୱି,ଶକ୍ତିମୟୀ ଓ ଦିବ୍ୟ ଅସ୍ତ୍ର ଶସ୍ତ୍ର ଧାରିଣୀ ବିଷ୍ଣୁ ତେଜ ସମ୍ଭୁତା ଥିଲା l ଦାନବରାଜ ସେହି ଅପୂର୍ବ ତେଜ ଧାରିଣୀ ଦେବୀଙ୍କ ସହିତ ତୁମୂଳ ଯୁଦ୍ଧରେ ପ୍ରବୃତ୍ତ ହେଲା l କିଛି ସମୟ ଯୁଦ୍ଧ ଉପରାନ୍ତେ ଦେବୀଙ୍କର ହୁଙ୍କାର ଶବ୍ଦ ଦ୍ଵାରା ଅସୁର ଭସ୍ମୀଭୂତ ହୋଇଗଲା l
ଶ୍ରୀବିଷ୍ଣୁ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇ ସେ ଭସ୍ମୀଭୂତ ଦାନଵକୁ ଦେଖି ଅତ୍ୟନ୍ତ ବିସ୍ମୟ ପ୍ରକଟକରି କହିଲେ,ମହା ପରାକ୍ରମୀ ଓ ଉଗ୍ର ମୋର ପରମ ଶତ୍ରୁ ଏହି ମୁର ଦାନବକୁ କିଏ ବଧକଲା?ଏଥିରେ ସେ ତେଜସ୍ବୀ କନ୍ୟା କହିଲେ, ଦେବତା, ଗନ୍ଧର୍ବ,ଯକ୍ଷ,ନାଗ ଓ ରାକ୍ଷସ ସହ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ଏହି ଦାନବ ଜୟକରି ସ୍ୱର୍ଗ ରାଜ୍ୟରୁ ବିତାଡ଼ିତ କରିଛି l ସମ୍ପ୍ରତି ମୁଁ ମଧ୍ୟ ଲକ୍ଷ କଲି ଯେ,ସୁପ୍ତ ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀହରିଙ୍କ ପଛେ ପଛେ ଧାଇଁ ଏଠାକୁ ଆସିଅଛି l ସେ ତ୍ରିଲୋକକୁ ବିନାଶ କରିବ ଆଶଙ୍କା କରି ମୁଁ ତାହାକୁ ବଧ କରିଅଛି l କନ୍ୟାର କଥା ଶୁଣି ବିଷ୍ଣୁ କହିଲେ, ଯାହା ସହିତ ଯୁଦ୍ଧରେ ମୁଁ ପରାସ୍ତ ହୋଇଛି,ତୁମେ ତାହାକୁ ବଧ କଲ କିପରି ?
ଏକାଦଶୀ ନାମ୍ନୀ ସେହି କନ୍ୟା ତହୁଁ କହିଲା, ହେ ପ୍ରଭୁ ! ଆପଣଙ୍କର ଅନୁଗ୍ରହରୁ ହିଁ ମୁଁ ତାହାକୁ ବଧ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ହୋଇଛି lଭଗବାନ କହିଲେ ମୁଁ ଏହି ତ୍ରିଲୋକରେ ଦେବତା ଓ ରଷି ଗଣଙ୍କ ବର ପ୍ରଦାନ କାରୀ l ହେ ଭଦ୍ରେ ! ତୁମେ ମଧ୍ୟ ତୁମର ଇପ୍ସିତ ବର ପ୍ରାର୍ଥନା କର l ତାହା ଦେବ ଗଣଙ୍କୁ ଦୁର୍ଲଭ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତୁମକୁ ମୁଁ ପ୍ରଦାନକରି ପାରେ l ଶ୍ରୀ ଏକାଦଶୀ କହିଲେ,ହେ ମହାପ୍ରଭୁ! ଆପଣ ଯଦି ମୋ ପ୍ରତି ପ୍ରସନ୍ନ ତେବେ ତ୍ରି ଵାର ସତ୍ୟ କରନ୍ତୁ,ମୁଁ ବର ପ୍ରାର୍ଥନାକରିବି l ଭଗବାନ କହିଲେ ,ମୁଁ ତ୍ରିବାର ସତ୍ୟ କରୁଛି,ପ୍ରାର୍ଥିତ ବର ଅବଶ୍ୟ ମୁଁ ତୁମକୁ ପ୍ରଦାନ କରିବି,ଏହା ଅନ୍ୟଥା ନୋହିବ l
ଏକାଦଶୀ କହିଲେ, ହେ ଦେବେଶ ! ତ୍ରିଭୁବନରେ ଚାରି ଯୁଗ ବ୍ୟାପୀ ସମସ୍ତ ତୀର୍ଥ ସ୍ଥାନରେ ମୋର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଏପରି ସ୍ଥାପନ କରନ୍ତୁ ,ଯଦ୍ବାରା ମୁଁ ସର୍ବ ପ୍ରଧାନ,ସର୍ବ ବିଘ୍ନ ବିନାଶିନୀ ଏବଂ ସର୍ବ ଐଶ୍ୱର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରଦାୟିନୀ ରୂପରେ ଆପଣଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ପରମ ପୂଜ୍ୟ ହୋଇ ରହିବି l ହେ ଜନାର୍ଦ୍ଦନ ! ଆପଣଙ୍କ ପ୍ରତି ଭକ୍ତି ଭାବରେ ଯେଉଁମାନେ ମୋ ଉପବାସ କରିବେ, ସେମାନେ ସିଦ୍ଧି ପ୍ରାପ୍ତ ହେବେ,ମୋତେ ଏହି ବର ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତୁ l
ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ନିରନ୍ନ ଉପବାସ କିମ୍ବା ନକ୍ତ ଓ ଏକ ଭୂକ୍ତ ରୂପକ ବ୍ରତ ପାଳନ କରିବେ, ତାଙ୍କର ଧନ, ଧର୍ମ ଓ ମୋକ୍ଷ ଲାଭ ହେବ,ଏ ବର ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତୁ l ବିଷ୍ଣୁ ତଥାସ୍ତୁ କରି କହିଲେ, କଲ୍ୟାଣୀ ! ତୁମ୍ଭର ପ୍ରାର୍ଥନା ଅନୁଯାୟୀ ତୁମର ବ୍ରତ ପାଳନ କାରୀର ସମସ୍ତ ମଙ୍ଗଳ ହେବ l ତାହାର ସକଳ ମନୋକାମନା ତୁମେ ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବ,ଏଥିରେ ତିଳେ ମାତ୍ର ସଂଶୟ ନାହିଁ l
ଏକାଦଶୀ କହିଲେ,ହେ ପ୍ରଭୁ ! ଜଗତରେ ଯେଉଁ ମାନେ ମୋର ଭକ୍ତ ସେମାନେ ତ୍ରିଲୋକରେ ଚାରି ଯୁଗ ବ୍ୟାପୀ ବିଖ୍ୟାତ ହୁଅନ୍ତୁ l ଭଗବାନ କହିଲେ ତୁମକୁ ମୁଁ ମୋର ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କଲି l ତୁମର ବ୍ରତ ଆଚରଣକାରୀକୁ ମୋ ପୂଜାର ସକଳ ଫଳ ପ୍ରାପ୍ତ ହେବ l ସେମାନେ ତୁମର ବ୍ରତ ଓ ଉପାସନା କରି ମୋକ୍ଷପ୍ରାପ୍ତ ହେବେ l ତୃତୀୟା,ଅଷ୍ଟମୀ, ନବମୀ, ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ଓ ବିଶେଷକରି ଏକାଦଶୀ ତିଥି ଗୁଡ଼ିକ ହରିପ୍ରିୟା ନାମରେ ବିଖ୍ୟାତ ହେବ l ତୁମେ ବ୍ରତ ପାଳନ କାରୀର ଶତ୍ରୁ ବିନାଶ,ପରମାର୍ଥ ପ୍ରାପ୍ତି ଓ ସର୍ବସିଦ୍ଧି ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ହେବ l
ବିଷ୍ଣୁ ଉତ୍ପନ୍ନା ଏକାଦଶୀକୁ ବର ପ୍ରଦାନ କଲେ ଓ ଅନ୍ତର୍ହିତ ହେଲେ l ଉତ୍ପନ୍ନା ଏକାଦଶୀର ଉତ୍ପତ୍ତି ଏହିପରି ହୋଇଛି ଏବଂ ଶ୍ରୀବିଷ୍ଣୁ ମୁରାରି ନାମକୁ ବହନ କରିଛନ୍ତି l
ଓଁ ନମଃ ଭଗବତେ ଵାସୁଦେବାୟଃ !
ଅର୍ଜୁନୀ ଚରଣ ବେହେରା,
ପୋଖରୀପୁଟ, ଭୁବନେଶ୍ୱର
